خلاصه ای از کتاب سرگذشت مسیحیت در ایران زمین (فصل اول)

احتمال اشاعه مسیحیت در فلات ایران در قرن اول

برای تأیید پیشرفت مسیحیت در میان اقوام آریایی ، می توان به چند عامل توجه کرد:

نخست ، غیرت بشارتی است که در عهد رسولان بر مسیحیان حکمفرما بود.

دوم ، می دانیم که جوامع یهودی از زمان اسارت بابل در بین النهرین و فلات ایران وجود داشته است .

سوم ، زبان رایج در بین النهرینِ اشکانی ، زبان سریانی /آرامی بود، یعنی همان زبانی که رسولان و شاگردان یهودی شان به آن سخن می گفته اند.

میزان گسترش مسیحیت در فلات ایران

مدارک موجود اکثراً به اشاعه مسیحیت در سرزمین های سریانی زبان (بین النهرین) یا سرزمین های حاشیه خلیج فارس اشاره دارد و نشان می دهد که مسیحیت در این سرزمین ها و در میان مردم سریانی زبان ، گسترش قابل توجهی داشته است .

در میان این اسناد و مدارک ، نقل قولی هست از باردَیسان در کتاب یوسبیوس قیصریه که در آن به خواهران ما در گیلان اشاره ای گذرا شده است . همه شواهد ما را به سوی پذیرش این نکته سوق می دهد که پیش از آغاز دوره ساسانی ، امپراطوری ایران شامل جوامع سازمان یافتۀ مسیحی نبود. فقط از حدود سال ۲۵۰ میلادی بود که مسیحیتِ کاتولیک توانست قلمرو خود را تا به رود دجله گسترش دهد.

علل احتمالی عدم اشاعه گسترده در میان آریایی ها

برای این امر می توان چند علت متصور شد:

عامل زبان

ترکیب جمعیت

عقاید مذهبی و فلسفی

فرهنگ و سواد

شرایط جغرافیایی

آنچه می توان گفت این است که در دو سده نخست میلادی ، مسیحیت در مناطق سریانی نشین امپراطوری اشکانی گسترشی بسیار چشم گیر داشت ؛ اما از میزان گسترش آن در میان اقوام آریایی اطلاع دقیقی نداریم ؛ فقط می دانیم که در فلات ایران و فراسوی آن نیز کلیساها وجود داشته است .

کیفیت مسیحیت دوره اشکانی:

مسیحیتی با حالتی یهودی: مناجات سلیمان

در سال ۱۹۰۹ سرودنامه ای کشف شد که به زبان سریانی شرقی نوشته شده و آن را  مناجات سلیمان می نامند. این سرودنامه شامل ۴۲ سرودۀ روحانی می باشد. به  باور صاحب نظران ، این سند متعلق به اواخر قرن اول میلادی می باشد. لذا می توان گفت که این قدیمی ترین سرودنامۀ کلیسایی است که در دسترس است . این سروده ها گرچه حاوی اعتقادات درست مسیحی اند، اما فحوای شان حکایت از این دارد که در محیطی یهودی نوشته شده اند.

متفکرین برجسته:

بارْدَیسان

بارْدَیسان نجیب زاده ، ورزشکار ، شاعر و فیلسوف پارسی برجسته ای بود که در حدود سال ۱۵۴ در شهر ادسا چشم به جهان گشود. او در علوم مختلف یونانی ، پارسی و سریانیِ روزگار خود کسب دانش نمود و در ۲۵ سالگی به مسیحیت گروید. به سبب دانش و نیز علاقه وافر خود، خیلی زود به منصب شماسی گمارده شد و دیری نپایید که از رهبران کلیسای حکومت اشکانی گردید. او متکلمی بود که عقاید الهیاتی اش با عقاید فلسفی یونان ، مغان پارسی و ستاره شناسی کلدانی آمیخته بوده است.

تاتیان

متکلم برجستۀ دیگرِ این دوره از کلیسای شرق که تا ابد خواهد درخشید، مردی سریانی است به نام تاتیان که در یکی از شهرهای بین النهرین چشم به جهان گشود. (حدود ۱۱۰ تا ۱۸۰ ). او برخلاف باردیسان ، به جای وارد کردن فلسفه در کلیسا، کتاب مقدس را وارد کلیسا نمود.

تهیه دیاتسارون

کار ابتکاری تاتیان این بود که انجیلی واحد بر اساس محتوای هر چهار انجیل تهیه کرد که به دقت حاوی تمامی مطالب آنها بود. ویژگی این اثر چنین بود که به زبان سریانی تهیه شده بود و مسیحیان بین النهرین می توانستند به راحتی از آن استفاده کنند. تاتیان این اثر را  دیاتِسارون نامید که به یونانی یعنی مجموعه ای از هر چهار انجیل.

تأکید بر ریاضت و رُهبانیت

گرچه تاتیان به خاطر خدمتی که به لحاظ اشاعه انجیل راستین انجام داد ، همیشه مورد تحسین خواهد بود، اما ایرادی که بر خدمت او وارد می آورند، تأکید افراطیِ او بر ریاضت است. این امر در قرون بعدی موجب تأکید بسیار کلیسای شرق بر رُهبانیت و دیرنشینی گردید، نکته ای که بازتابش را در اشعار حافظ دیده می شود.

فعالیت های تبشیری

مسیحیان سریانی زبان غیرت بشارتی فراوانی داشتند و پیام انجیل را در اکثر نقاط مشرق زمین اشاعه داده بودند. طبق روایات و نیز بر اساس یافته های تاریخی و باستان شناختی ، اکنون می توانیم با قطعیتی نسبی بگوییم که مسیحیت در دورۀ اشکانیان ، در کردستان ، گیلان ، ارمنستان ، باکتریا (شمال افغانستان )، سواحل خلیج فارس ، آسیای مرکزی در میان قبایل ترک و مغول ، در هندوستان ، و تا به جوج و ماجوج (احتمالاً چین) ترویج یافته است .