خلاصه ای از کتاب سرگذشت مسیحیت در ایران زمین (فصل دوم)

خلاصه ای از کتاب سرگذشت مسیحیت در ایران زمین (فصل دوم)

رویدادهای کلیسایی

شاپور اول ( ۲۴۱-۲۷۲ ) ، جانشین اردشیر بابکان ، جنگ های طولانی با  امپراطوری روم داشت. او در سال ۲۶۰ بر رومی ها پیروز شد و موفق شد والریَن ،امپراطور روم را نیز اسیر سازد. او همراه والرین ، بسیاری از سربازانِ اسیر و مردم شهرهای بین النهرینِ رومی را به رسم آن زمان به سرزمین فاتح کوچانید و ایشان را برآن داشت تا شهری بنا کنند که آن را « وه اندو شاپور » نامید، یعنی  شهر شاپور بهتر از ” اندو (انطاکیه)”. این همان شهر گندیشاپور یا به لفظ عرب ، جندیشاپور امروزی ، درنزدیکی دزفول و شوشتر می باشد.

از قرائن و شواهد چنین برمی آید که تعداد زیادی از این اسرای مسیحی در سایر نقاط خوزستان نیز پراکنده شده اند. محمد بن جریر طبری ، مورخ ایرانی می گوید که شهر( شادروان شوشتر ) را نیز این اسیران بنا کرده اند. اما گویا این اُسرا به نقاط مرکزی ایران (فارس و پارت) نیز منتقل شده اند. در این صورت، آن عده از اسرای تبعیدی، در این مناطق جدید، دست به تأسیس کلیساهایی برای خود زده اند. این امر خود می تواند بیانگر این باشد که احتمالاً عده ای از زرتشتیان نیز در اثر تماس با این مسیحیان، به مسیحیت گرویده باشند.

مسیحی شدن ارمنستان

اتفاق مهمی که در اوایل قرن چهارم افتاد، مسیحی شدن حکومت ارمنستان بود.

لازم به تذکر است که ارمنستان از زمان اشکانیان به بعد، همواره میان ایران و روم دست به دست شده است. در سال ۳۰۱ میلادی (یا شاید هم ۳۰۰ ) ، تیرداد، پادشاه ارمنستان ، مسیحیت را مذهب رسمی دربار اعلام کرد. در این میان ، تلاش های اسقف ارمنی ، گریگور لوساوُریچ (نوربخش) را نباید از یاد برد. تیرداد ارمنیان زرتشتی را به زور شمشیر مسیحی کرد. بعد از مسیحی شدن حکومت روم در حدود سال ۳۲۳ ، حکومت ارمنستان متمایل به تقرّب به سمت روم شد، و همین امر باعث شد که حکومت ساسانی و روم ، دائماً بر سر تسلط بر ارمنستان با یکدیگر درگیری نظامی پیدا کنند.

مسیحیان سریانی زبانِ ساکن کلده و بین النهرین که سرنوشت خود را در گرو تصمیمات بوالهوسانه حکمرانان مستبد ساسانی می دیدند، با حسرت به قلمرو رومیان می نگریستند و ترجیح می دادند در حکومتی زندگی کنند که در آن قوانینی نسبتاً معین و مشخص بر زندگی فردی و اجتماعی شهروندان حاکم باشد.

در ضمن ، از زمان سلطه اشکانیان بر منطقه بین النهرین ، این مردم همواره به انطاکیه به چشم مدینه فاضله خود می نگریستند و حکایات و روایاتِ گاه اغراق آمیز سربازان اسیر رومی و بازرگانان مغرب زمین دربارۀ شکوه و جلال قلمرو فرمانروایی روم ، رؤیایی دل انگیز از آن دیار در ذهن شان ساخته بود و مهم تر از همه ، تصور زندگی کردن در کشوری مسیحی تحت فرمانرواییِ قیصری مسیحی که به مسائل دینی به اندازه مسائلی دنیایی علاقه مند بود، برای ایشان بسیار دل پذیر بود.

جفای هولناک زمان شاپور دوم

شاپور دوم این جوّ را بهانه قرار داد تا مسیحیان ساکنِ بین النهرین را که منطقه مرزی بود، دقیقاً تحت نظر قرار داده و در صورت لزوم ، گوشمالی دهد. نخستین گام ،اقدام او در سال ۳۴۰ برای اخذ مالیات دو برابر از مسیحیان بود.

در این زمان ، اسقف پایتخت (تیسفون ) شمعون برصباع بود. عنوان رسمی او «جاثلیق» بود. این کلمه مُعَرَّب کلمه Catholicosمی باشد. شمعون از اخذ چنین مالیات ناعادلانه ای سر باز زد. بنابراین او را احضار کردند و بارها به او هشدار دادند. سرانجام او در ۱۷ آوریل سال ۳۴۱ میلادی شهید شد و همراه او حدود یک صد نفر از کشیشان ، راهبان و راهبه ها به شهادت رسیدند.

جفای هولناک زمان شاپور دوم بدین سان آغازشد و حدود چهل سال بدون انقطاع به طول انجامید. در طول این مدت ، هزاران نفرشهید شدند و بارها فرمان قتل عام صادر گردید ، ولی مسیحیان شهامت خارق العاده ای نشان دادند. تعداد بسیار اندکی انکار ایمان کردند و اکثر قریب به اتفاق بازداشت شدگان در نهایت شجاعت جان خود را در راه ایمانشان از دست دادند.

شرح زندگی شهیدان کلیسای ایران آکنده است از روایات تکان دهنده و متأثرکننده دربارۀ نحوۀ شهادت این بزرگانِ ایمان . با مرگ شاپور دوم در سال ۳۷۹ ، این جفای هولناک و در عین حال افتخارآفرین برای مدتی متوقف گردید. دکتر میلر در کتاب « تاریخ کلیسای قدیم » ص ۲۸۱ این فصل از تاریخ را این گونه ، توصیف می کند: “کلیسای ایران تا به ابد مفتخر است که با کمال صبر، این آزمایش  آتشین را متحمل گردید و خداوند خود را انکار ننمود و در صدد انتقام نیز برنیامد. حتی اوقاتی که جفا نهایت سختی را داشت ، کلیسا پیشرفت می نمود و بت پرستان و زرتشتیان همواره ایمان می آوردند.”

افراهات و تعالیم و عقاید کلیسایی

مسیحیان مقیم قلمرو ساسانیان در خصوص تاریخ مراسم جمعة الصلیب با بقیۀ مسیحیان اختلاف داشتند. مسیحیان سایر نقاط ، روز جمعةالصلیب را مصادف با روز14 ماه نیسان یهودیان و هم زمان با عید فِصَح (پِسَخ) ایشان برگزار می کردند. اما مسیحیان ایران این تاریخ را از تقویم یهودی جدا کردند و تاریخ آن را به گونه ای متفاوت محاسبه می کردند.

در ضمن ، برای ایشان ، مسئله قربانی مسیح عیناً حالت قربانی فصح را داشت . عید یک هفته به طول می انجامید و گویا مسئلۀ قیام چندان مهم نبوده است .نکتۀ مهم دیگر این است که پیشوایان کلیسای قلمرو ساسانیان اناجیل را از نسخۀ   “دیاتسارون” ، مطالعه می کرده اند .

این نکته در مطالعه تحّول کلیسای ایران حائز اهمیت است زیرا نشان می دهد که اول اینکه کلیسای ایران برای تأویل کتاب مقدس و درک اصول الهیات ، نه به متن اصلی کتاب مقدس بلکه به متنی دست دوم مراجعه می کرده است . دوم اینکه از آنجا که متن دیاتسارون به زبان سریانی بوده ، این نیز یکی از دلایلی است بر این که زبان کلیسای ایران سریانی بوده است .

متأسفانه ، عدم کاربرد زبان فارسی درکلیسای امپراطوری ساسانی ، سبب شد که اول اینکه مسیحیت در میان مردم عامی داخل فلات ایران رشد نکند (چون مردم عامی آریایی با زبان سریانی آشنایی نداشتند)، دوم اینکه مردم عامی تعالیم انجیل را به طور کامل و دقیق درک نکنند و سوم اینکه مسیحیت همیشه دینی بیگانه تصور گردد.

افراهات و اخلاقیات

از نوشته های افراهات پی می بریم که بدبختانه (افراد متکبر، طمع کار، حسود، و   پول پرست) در جمع رهبران مسیحی تیسفون کم نبوده اند. از وقایعی که او شرح  می دهد، خصوصاً رویدادهای مربوط به شورای پاپا، چنین برمی آید که همواره بر سرتصاحب مقام رهبری ، میان مدعیان مرافعه و مجادله بوده است و ایشان برای دست یابی به این مقام یا تحکیم موقعیت خود، به راه هایی متوسل می شده اند که با اخلاقیات مسیحی هم خوانی نداشته است .

جای بسی تأسف است که کلیسای شرق این چنین زود به دامان فساد افتاده باشد، پس شگفت آور نیست که در چنین شرایطی پیام انجیل اشاعه چندانی در میان اقوام غیر سریانی فلات ایران نداشته است .

نتیجه گیری و جمع بندی

اظهارنظری قطعی و دقیق در خصوص موقعیت مسیحیتِ ایران در این دورۀ تاریخی ، به علت محدودیت داده ها، کمی دشوار است. اما به هر حال ، آنچه قطعیت دارد، این است که در این دوره ، مسیحیت در میان سریانی زبانان غرب ایران و بین النهرین قوام بیشتری یافت و کلیساها آن مقدار توسعه و رشد یافته بودند که لزوم تجدید نظر در تشکیلات و نحوۀ ادارۀ کلیساها لازم شد.

حضور اُسرای مسیحی نیز باعث تقویت مسیحیت در این منطقه از حکومت ساسانیان گردید.رواج مسیحیت در این ناحیه تا حدی بود که افرادی ترک دنیا را اختیار کردند و به مسلک رهبانیت پیوستند. در اثر اقدامات بشارتی تارکین دنیا و رهبانان ، مسیحیت در نقاط مختلف فلات ایران و سایر نقاط دور دست آسیا نیز رواج بیشتری یافت و از زرتشتیان نیز عده ای مسیحی شده و حتی به مقام رهبری کلیسا نیز رسیده بودند(اسقف میلِس )، اما از چون و چند این اشاعه متأسفانه اطلاعی در دسترس نیست.

امروز در مقاله خلاصه ای از کتاب سرگذشت مسیحیت در ایران زمین (فصل دوم) به بررسی مطالب مفیدی در خصوص کتاب مقدس و راه و روش عیسی پرداختیم. در صورت تمایل می توانید سایر مقالات علی وحیدی در خصوص مسیحیت را از طریق این لینک مشاهده نمایید